|
Sætistala:
13
Atómmassi:
26.98154 u
Bygging atómsins:
Róteindir í kjarna þess eru 13, nifteindir
14 og rafeindir því 13.
Við
stofuhita er ál í föstu formi, en bráðnar
við 660 gráður á Celsius.
Nafn þess er komið af rómverska orðinu
alumen, en það þýðir áloxíð.
Forn Grikkir og Rómverjar þekktu áloxíð
og notuðu það í ýmsum tilgangi,
m.a. við fatalitun!
Ál er 3 algengasta frumefni jarðskorpunar, næst
á eftir súrefni og kísli, en er þó
hvergi að finna í sínu hreina formi úti
í náttúrunni. Álsambönd er
þó að finna víðsvegar í kringum
okkur, enda er ál talið vera um 8% af þyngd
jarðarinnar. Þau má meðal annars finna
í jarðvegi, flestum bergtegundum, öllum leirtegundum,
í matvælum, mannslíkamanum, gróðri,
vatni og meira að segja rykögnum í andrúmsloftinu!
Ál eins og við þekkjum það er einkum
unnið úr báxíti, bergtegund sem að
finnst helst á afmörkuðu belti við miðbaug
jarðar. Úr báxíti er unnið súrál,
sem er efnasamband áls og súrefnis. Súrálið
er síðan flutt til þeirra landa sem búa
yfir nægu og ódýru rafmagni. Þar er
hreint ál síðan unnið úr súrálinu
við rafgreiningu í stórum álverum eins
og þeim sem finna má hér á landi.
Þess má geta að ekki er til eins gnógt
af neinum örðum málmi í heiminum. T.d.
er til u.þ.b. 3svar sinnum meira af áli í
heiminum en bronsi, en þó hefur brons verið
notað af manninum öldum saman.
Ál
er til margra hluta nýtilegt. Flest þekkjum við
það í formi álpappírs (þunnrar
álhimnu sem að er notuð við hitun og geymslu
matvæla), ýmissra eldhúsáhalda og
bárujárns. Einnig er það mikið notað
í ýmsum iðngreinum þar sem að þörf
er fyrir ryðfrían, sveigjanlegan og léttan
málm. Þrátt fyrir að það sé
ekki í hópi rafleiðnustu málmana er
það mikið notað í rafleiðara sökum
léttleika síns.
Ýmis efnasambönd áls, þar sem að
sterkari málmum hefur verið blandað við álið
til að ná fram betri styrkleika, eru mikið notuð
við smíði nútíma flugvéla
og eldflauga.Helstu kostir málmsins í þeirri
notkun er fyrst og fremst léttleikinn, sem og aukinn
styrkur og hitaþol sem að fæst með íblöndun
annarra efna. Einnig er á.k.v tegund álhúðunar
notuð við vinnslu á speglum sem að m.a. eru
notaðir í sjónauka og smásjár.
Höfundar:
Mikael Marinó Rivera, Erna
Bryndís Einarsdóttir og Hildur Vattnes Kristjánsdóttir,
Nát
123
|