|
Sætistala:
14
Atómmassi:
Bygging
atóms: Það eru 14 rafeindir ,14 róteindir
og 14 nifteindir í atóminu. Rafeindirnar eru 2
á fyrsta hvolfi, 8 á því næsta
og 4 yst.
Kísill
hefur eðlismassann 28,086
Frumefnið
kísill (e. silicon, L. silex, silicis, flint) er eitt
af algengustu frumefnum á jörðinni og er, ásamt
súrefni, uppistaðan í steinum, sandi og gleri.
Davy hélt
um 1800 að kísill væri efnablanda en ekki frumefni;
seinna, eða um 1811 náðu Gay Lussac og Thenard
að ábyggilega að vinna óhreinan formlausan
kísil með því að hita kalíum
og kísilfkóroxíð. Berzelíus
sem hefur fengið heiðurinn af uppgötvuninni náði
hinsvegar árið 1824 áð vinna formlausan
kísil með sömu aðferð, en hann náði
að fá hreint efni með hreinsunarferli sem fól
í sé síendurtekna skolun. Deville náði
fyrstur manna að kristalla kísil eða árið
1854.
Það
er mikið af kísil í sólinni eins og
í öðrum stjörnum og er uppistaðan í
loftsteinategund sem kallast "aerolites", kísill
er 25,7 % af þyngd jarðskorpunnar og er annað
algengasta frumefnið á eftir súrefni, það
finnst
ekki hreint í náttúrunni en er helst í
formi oxíða og fjóroxíða SiO4.
Oxíð má finna t.d. í sandi, kvars,
agant, tinnu og jaspis. Granít, hornblendi, asbest, feldspat,
leir gljásteinn eru bara nokkur af kísilfjóroxíð
steinefnum.
Kísill
er framleiddur með því að bræða
kísl og kolefni í rafmagnsbræðsluofni
með kolefnisrafskautum, en nokkrar aðrar aðferðir
eru til staðar. Formlausan kísil má vinna
sem brúnlitað púður sem auðvelt er
að bræða og þurrgufa, kristallaður kísill
lítur út eins og málmur með gráan
gljáa. Vetnisbundinn kísill er notaður við
að vinna raforku úr sólarljósi.
Þetta
er eitt mest notaða frumefnið því í
formi sands og leirs er það notað
í steypu og múrsteina og sem gler má móta
það og nýta í næstum hvað
sem
manni dettur í hug, það er líka stór
hluti af beinagrind dýra þar á meðal
mannsins.
Bláa
lóns kísillinn er 100% náttúrulegur
leir, frá heilsulindinni Bláa lóninu. Hann
inniheldur kísil, sölt, vatn og þörung
frá Bláa Lóninu. pH gildi hans er 7,2 og
er hann ilmefnalaus og ofnæmisprófaður. Vegna
eigileika kísilsins hentar hann sérstaklega vel
til afhreistrunar og er mælt með notkun hans á
psoriasisbletti til að fjarlægja dauðar húðfrumur
og draga þannig úr hreisturmyndun. Þá
hentar kísillinn vel til húðhreinsunar fyrir
óhreina húð og á unglingabólur,
en hann dregur í sig umframfitu og óhreinindi.
Kísill
er mikilvægur þáttur í íslenskri
stóriðju. Á hverju ári eru yfir 100.000
tonn af kísiljárni til stálframleiðslu
flutt út frá Járnblendiverksmiðjunni
á Grundartanga og um 25.000 tonn af kísilgúr
eru framleidd í kísiliðjunni við Mývatn.
Í náttúrunni finnst kísill aðeins
í efnasamböndum, aðallega með súrefni.
Hreinan kísil er hægt að einangra úr
slíkum náttúrulegum efnasamböndum
og er hann glansandi að sjá - líkt og málmur
- og hefur sérstaka rafleiðnieiginleika. Inni í
langflestum tölvukubbum og öðrum örrásum
eru þunnar kísilflögur sem sagaðar eru
úr feiknastórum og ofurhreinum kísilkristöllum.
Orðið
Kísill kemur fyrir i islensku máli í Orðabók
Háskólans og er það að
finna i mörgum orðasamböndum alveg frá
18.öld. (sjá orðaskýringar)
Dæmi
Orðmynd Heimild
Kísill er ein stein-tegund, sem er tinnukyns; hann
er bædi ávalhnøttóttur,
svo sem egg, eda rettbøllóttr. kísill
LFR III, 33 Aldur: 18s
þegar hreinn kobollti, glerjørd, (kísill),
og pottaska smeltaz til samans í
deiglu yfir eldi, setz blátt glas ofaná í
deiglunni. kísill LFR IX, 158
Aldur: 18s
Kísill (Kiesel, Silicium). kísill FEðl ,
23 Aldur: 19m
Kalkið í beinunum er blandað ýmsum efnum
[...] og í því er [...] lítið
eitt
af kísil. kísil PJNátt , 11 Aldur: 19s
Enn minna er af kísil (SiO$_{2}$) í sjónum;
þó lifir sægur af smádýrum
(kísilsvampar og radíólaría) og
jurtum (kísilölgur eða díatomeur) í
sjónum.
kísil Náttúrufr 1931, 169 Aldur: 20f
En Mendelejeff sá, að eiginleikar þess [::títans]
voru svipaðir eginleikum
kolefnis og kísils. kísils AlfrAB 21, 37 Aldur:
20m
frumefna sem minna á málma, eins og t.d. german
og kísill. kísill AlfrAB
21, 105 Aldur: 20m
Kísill, markstafir Si (silicium), dregið af silex,
sem þýðir tinna. kísill
AlfrAB 21, 139 Aldur: 20m
leir hér er ekki nógu kísilauðugur
til sementsframleiðslu og þarf því
að
blanda í hann kísil. kísil Andv 1941,
87 Aldur: 20m
Kísillinn er jafnan mjög frauðkenndur í
slíkum myndunum og er kallaður
hverahrúður. kísillinn GKjartÁrn
, 241 Aldur: 20m
Þeir eru einfruma plöntur, og vaxa um þá
skeljar úr ópalkenndum kísli.
kísli NáttÍsl , 137 Aldur: 20m
Í þessu sniði skiptast á leirkennd
lög og lög úr nær hreinum kísli.
kísli
Náttúrufr 1949, 36 Aldur: 20m
Sums staðar eru bilin milli bólstranna fyllt kalki
eða kísli. kísli
Náttúrufr 1955, 232 Aldur: 20m
Náttúrufróðir menn segja, að
þetta komi af því, að hveravatnið
hafi í sér
fólgið efni það, eða jarðartegund,
er þeir kalla ,,kisel``. Náttúrufr
1950, 165 (1848)Aldur: 20m
Lítið mun þó vera til af hreinum kísil.
kísil TímVerk 1962, 43 Aldur: 20m
lýsir útfelling þessi sér þannig,
að kísillinn sezt innan í allar pípur
og
ofna. kísillinn TímVerk 1943, 2 Aldur: 20m
Hitun upp í 1100°C hefur þau áhrif,
að hinn amorfi kísill tekur nokkrum
breytingum. kísill TímVerk 1959, 23 Aldur: 20m
hvítt leirlag, sem raunar er kísill (barnamold).
kísill ÁrbFerð 1958, 43
Aldur: 20m
kísilgúr:
leðja smásærra kísilþörunga
sem fellur á botn stöðuvatna
kísilhrúður: frauðkenndur kísill
eða ópall sem myndar útfellingar við
hveri.
Heimildir:
Vefleiðangur um frumefnin. OrðabókHáskólans
http://www.blaalonid.is/vorur/. -www.vísindavefur.hi.is/svar.asp.
Höfundur:
Ragna Valdemarsdóttir, Nát 123
|