Til baka 
 
 
Gull - Au

 

Sætistala: 79
Atómmassi: 197,0 u

Eðlismassi = 19,3 g/ml
Bræðslumark = 1064°C



Myndin sýnir gullmynt.

Gull heitir á sanskrit jval, á ensku gold og á latínu aurum.

Gull er hliðarmálmur og tilheyrir hópi þjálla málma og er þungt. Það leiðir vel rafstraum, það er hart og gljáandi og hvarfast illa. Ein og þrígilt í efnasamböndum og notað í málmblöndur.

Gull finnst yfirleitt óbundið í náttúrunni t.d í æðum, í kvarsi og sem gullsandur. Gullið finnst einnig í sjóvatni í mæli sem ákvarðar 0,1 til 2 mg/tonn, en ákvarðast eftir staðsetningu sýnisins. Engin aðferð hefur samt verið fundinn til að ná í gull frá sjónum. Gull finnst helst í Suður Afríku (2/3) af öllum heiminum kemur þaðan , og um 2/3 af heildar bandarískri framleiðslu kemur frá Suður-Dakota og Nevada.

Sem heild er gullið gult en þegar það er búið að brjóta það niður sér maður að það getur verið svart, rúbínrautt eða fjólublátt. Gullið er mjög verðmæt og er það frá fyrri tíma. Gull er notað í skartgripi og rafeindaiðnaði.

Gullmagn í málmblöndu er mælt í gullgráðu, sem er hlutur gulls í prómillum eða karötum. Gullgráða venjulegra skartgripa er 583 (14 karöt) eða 750 (18 karöt). Hreint gull (Au) er sjaldan notað í eitthvað annað en gullstangir og safngripi eins og gullpeninga. Ástæðan er sú að hreint gull er of mjúkt til smíða og því er það blandað með kopar eða öðrum málmum þegar smíða á skart og gripi úr gulli.

Gull er því yfirleitt blandað öðrum málmum eins og silfri (Ag), platínu (Pt), sinki (Zn) eða kopar (Cu). Koparinn gefur gullinu rauðleitan blæ, platínan hvítan en silfrið grænan eða gulan tón. Mælieiningin karat er notuð til þess að lýsa hreinleika blöndunnar og er eitt karat 1/24 eða um 4,1667 prósent. Í 12 karata gullhring er gullið um helmingur blöndunnar eða 12/24.

HREINT GULL
Karöt
Gerð
% Gull
24
1000
100
22
916.7
91.67
18
750
75
14
583.3
58.3
10
416.7
41.67
9
375
37,5

Mælieiningin karat á uppruna sinn að rekja til 11. aldar í Þýskalandi. Á þeim tíma var til mynt sem hét mark og vó hún 24 karöt eða 4,8 grömm. Orðið mark var notað sem mælieining þegar vega þurfti gull og silfur og kemur meðal annars fyrir í íslenskum fornritum. Síðar var orðið mark notað um myntina en orðið karat varð þyngdareining; eitt mark vó 24 karöt. Nú er karat hlutfallsmælieining um hreinleika gulls en ekki þyngdareining en eins og kunnugt er hét gjaldmiðillinn í Þýskalandi mark áður en evran tók við um áramótin 2001/2002.

Heimildir:

Íslenska alfræðiorðabókinn.
http://www.leit.is
http://www.fa.is


Höfundar: Ásmundur Jóhannsson, Elín Berg Sigmarsdóttir og Guðbjörg Snorradóttir, Nát 123

Fjölbrautaskólinn við Ármúla, febrúar 2003/Sigurlaug Kristmannsdóttir