Gull

⁷⁹Au

Frumefnið Gull

Gull er 16. sjaldgæfasta frumefnið. Það hét á gotnesku gulþ sem táknar gulur, enda er það líka gult á litinn. Efnatákn þess, Au, er skylt skammstöfun latneska heitsins aurum. Gull, sem er einn af hliðarmálmunum, hefur 79 róteindir og rafeindir, 118 nifteindir og sætistöluna 79 í lotukerfinu. Eðlismassinn er 19,3g/ml og atómmassinn er 196,97. Bræðslumark gulls er við 1064,18°C en við það hitastig er efnið ekki lengur á föstu formi og fer að bráðna. Suðumarkið er 2856°C en þá er ómögulegt að hita efnið meira sem vökva og það breytist í gas. Gull tilheyrir hópi þjálla málma og hvarfast ógjarnan í efnasambönd en það leysist hins vegar upp í t.d. klór og brómlausnum. Þar sem gull er óhvarfgjarn málmur kemur það ekki á óvart að hann er helst að finna í óbundnu formi, einkum í Suður-Afríku. Algengt er að um 5 grömm fáist úr hverju tonni af bergi. Gull er hreinsað frá grjóti og öðrum steinefnum með námugreftri og með því að velta því í pönnum. Þá er málmurinn svo unninn úr málmgrýtinu með því að blanda blásýru eða kvikasilfri við það.

Eitt helsta einkenni gulls er hversu teygjanlegt það er. Hreint gull er teygjanlegast og mýkst allra málma. Það getur auðveldlega verið hamrað niður í 0,000013cm þunnan bút, og úr 29gr er hægt að strengja 100km langan vír. Þessi teygjanleiki að viðbættum þeim eiginleika að leiða vel rafstraum gerir að verkum að gull er mikið notað í smágerðum rafrásum t.d. í minniskubbum tölva.

Skartgripir eru mikið búnir til úr gulli og er það oftast blandað öðrum málmum t.d. kopar sem gefur gullinu rauðleitan blæ, silfri (Ag) sem gefur grænan eða gulan blæ, platínu (Pt) sem gefur hvítan blæ eða sinki (Zn), vegna teygjanleika efnisins. Málmarnir eru notaðir til að herða gullið. Hreinleiki gulls er mældur í karötum, hreint gull er 24 karöt. Gullmagn í skartgripum er yfirleitt á bilinu 14-18 karöt og er þá restin einhver af fyrrnefndum málmum. Hreint gull er aðallega notað til að búa til gullstangir og safngripi eins og gullpeninga. Mikill kostur við gull er það að það fellur ekki á það eins og t.d. silfur og kopar.

Áhugaverðir punktar:

· Um 45% af öllu gulli sem til er í heiminum er í eigu ríkja og seðlabanka.

· Um 2/3 af því gulli sem fundist hefur í heiminum kemur frá Suður-Afríku.

· Hreint gull er óneitanlega fegursta frumefnið.

· Ef öllu gulli sem hefur verið unnið væri safnað saman kæmist það fyrir í einum klumpi sem væri 18 metrar á kant.

· Mælieiningin karat á uppruna sinn að rekja til 11. aldar í Þýskalandi. Á þeim tíma var til mynt sem hét mark og vó hún 24 karöt eða 4,8 grömm. Orðið mark var notað sem mælieining þegar vega þurfti gull eða silfur. Síðar var orðið mark notað um myntina en orðið karat varð þyngdareining; eitt mark vó 24 karöt. Nú er karat hlutfallseining um hreinleika gulls.

Heimildir :

http://visindavefur.hi.is/notendaleit.asp?texti=gull Skoðað 9. febrúsr 2004

http://www2.fa.is/deildir/Efnafraedi/nat123/h0/Lotukerfi/h3/Au.html

Skoðað 9. febrúar 2004